ΣΕ ΠΟΙΕΣ ΗΘΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΟΦΕΙΛΕΙ Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΝ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ;

Του Σαράντου Καργάκου

Ιστορικού - Συγγραφέως 

Πηγή: 

Μαθήματα Εκθέσεων 

Πρόλογος : Κάθε λαός στη διάρκεια της ιστορίας του διαγράφει καμπύ­λη πολιτιστικής δημιουργίας και προόδου, της οποίας το ύψος προσμε­τρείται και καθορίζεται από τις ηθικές του δυνάμεις. Το γεγονός ότι ο Ελ­ληνισμός σημείωσε μια από τις λαμπρότερες πολιτιστικές δημιουργίες, σημαίνει ότι διαθέτει ένα πλούσιο απόθεμα ηθικού εξοπλισμού.
Κύριο θέμα. 1. Τι είναι ηθικές δυνάμεις: Για να τεκμηριώσουμε την άποψη αυτή, είναι απαραίτητο να προσδιορίσουμε την έννοια των ηθι­κών δυνάμεων. Με τον όρο αυτό εννοούμε τις ψυχικές εκείνες δυνάμεις, που απορρέουν από την ολοκληρωτική αφοσίωση του ανθρώπου σε μια ανώτερη ηθική ή πνευματική αξία ή σ' έναν επιδιωκόμενο σκοπό της ζωής. Την υπεροχή των δυνάμεων αυτών έναντι των υλικών μπορούμε να κατα­δείξουμε με μια θεώρηση κοσμολογική, ιστορική και κοινωνική. Ο  Ελληνισμός, στη μακριά και πολυκύμαντη πορεία του, αν και πέ­ρασε μεσ' από ανεκδιήγητες καταστροφές και ανιστόρητες συμφορές, μπό­ρεσε να διατηρήσει την εθνική του συνείδηση, να διασώσει το εθνικό του φρόνημα και να κρατήσει αναλλοίωτο τον εθνικό του χαραχτήρα. Περ' από αυτό δημιούργησε ένα ολόλαμπρο πολιτιστικό μεγαλούργημα, μπροστά στο οποίο αποκαλύπτονται με σεβασμό όλοι οι πολιτισμένοι άνθρωποι της γης.
Σε ποιες όμως ηθικές δυνάμεις οφείλεται το θαύμα αυτό; α) Στη φιλοπατρία, που παρωθεί τον Έλληνα μέχρι την υπέρτατη θυσία. Ο Έλληνας δεν είναι σοβινιστής, είναι όμως θερμός πατριώτης και ο πατριωτισμός του αυτός επιβεβαιώνεται από μια ατελεύτητη αλυσί­δα θυσιών, όπως εκείνη του Λεωνίδα, του Διάκου, του Παπαφλέσσα, του Γαβριήλ στο   Αρκάδι.
β) Στη θρησκευτική πίστη: Στενά δεμένη με τη φιλοπατρία ήταν για τον Έλληνα από παλιά η θρησκευτική πίστη. «Υπέρ βωμών και εστιών» στην αρχαιότητα, «υπέρ πίστεως και πατρίδος» στα νεώτερα χρόνια αγω­νίστηκε πάντοτε ο λαός μας. Είναι ακόμη ιστορικά βεβαιωμένο ότι η θρη­σκευτική πίστη διατήρησε αλώβητο τον εθνισμό μας στα χρόνια της μα­κριάς τουρκικής δουλείας.
γ) Στο αγωνιστικό σθένος: Ηζωτικότητα και τ' αγωνιστικό σθένος είναι οι πιο χαραχτηριστικές ιδιότητες του Έλληνα. Σχηματικά μπορού­με να παραστήσουμε την εθνική μας ιστορία με μια κυματοειδή γραμμή, που απεικονίζει τα τρόπαια, τις παρακμές, τα μεγαλεία, τις συμφορές και τις ανατάσεις ύστερ' από κάθε πτώση. Λαοί έπεσαν για να μη σηκωθούν ποτέ πια. Ο Ελληνισμός πέφτει αλλά σηκώνεται πάντα σφριγηλός και ακμαίος, χωρίς τον κίνδυνο της οξείδωσης του χρόνου. Ο περιώνυμος Ολλανδός ελληνιστής Έσσελιγκ αποκάλεσε τον ελληνικό λαό «ακατάστροφο», βλέποντάς τον ν' αναγεννιέται, όπως ο Φοίνικας, κάθε φορά από την τέφρα του. Το νεανικό σφρίγος και η ψυχική αλκή, που διακρίνει τον ελληνικό λαό, δικαίωσαν απόλυτα το θαυμάσιο λόγο του Πλάτωνα : «Ἕλληνες ἀεί παῖδές εἰσι· γέρων δ΄ Ἕλλην οὐκ ἔστι». Η πίστη στις ανα­γεννητικές ιδιότητες του λαού μας έκανε τον Παλαμά, μετά την επονείδιστη ήττα του 1897, να σαλπίσει:
Δεν χάνομαι στα τάρταρα,
μονάχα ξαποσταίνω,
στη ζωή ξαναφαίνομαι
και λαούς ανασταίνω.
δ) Στην εθνική ενότητα: Αυτή υπήρξε το ασάλευτο τείχος πάνω στο οποίο έσπασαν αναρίθμητες εχθρικές επιθέσεις. Το δυσάρεστο όμως είναι ότι η αρετή αυτή εκδηλώνεται μόνο σε περιπτώσεις εξωτερικής επιβουλής, ωσάν ο εξωτερικός κίνδυνος ν' αποτελεί αναγκαία συνθήκη για τη διατή­ρηση της εθνικής μας ενότητας. (βλ. έκθ. 45).
ε) Στη φιλοτιμία του Έλληνα: Η έννοια της φιλοτιμίας, όχι βέβαια με την αρχαία σημασία της φιλοδοξίας και φιλοπρωτίας, αλλά με τη νεοελληνική σημασία, που δηλώνει την ιδιαίτερη ευαισθησία του Έλληνα, την πιο ευαίσθητη χορδή του να μην ανέχεται τη μείωση, τον ατομικό ή εθνικό εξευτελισμό, την κηλίδωση του ονόματος του. Η φιλοτιμία και η ευγενική επιθυμία να διατηρήσει άσπιλο τ' όνομά του ώθησε συχνά τον Έλληνα σ' αυτοθυσίες και ολοκαυτώματα.
στ) Στο δαιμόνιο της φυλής: Δεν είναι μόνο ο Αχιλλέας αντιπρο­σωπευτικός τύπος Έλληνα, είναι και ο πολυμήχανος και πολύπαθος βασι­λιάς της Ιθάκης, ο Οδυσσέας. Ό,τι η φύση στέρησε από τον τόπο μας σε υλικό πλούτο, το αναπλήρωσε πλουσιοπάροχα σε πνευματικό. Συχνά χάρη στην αξιοποίηση του πνευματικού της δυναμικού μπόρεσε να θαυ­ματουργήσει η ελληνική φυλή.
ζ) Στην πίστη στις ιστορικές μας παραδόσεις: Η ιστορική παράδο­ση δεν επιτρέπει στον Έλληνα το φυλετικό ξεπεσμό. Είναι η Κιβωτός της Διαθήκης, το ιερό νάμα μες το οποίο αναβαπτίζεται σε κρίσιμες στι­γμές η εθνική ψυχή, για να βρίσκει την παλαιά της αλκή και το αρχαίο της ήθος.
Επίλογος: Μόνο εφόσον θα διατηρήσουμε τις ηθικές αυτές δυνάμεις, θα προχωρήσουμε σαν έθνος προς τα εμπρός κι απευθυνόμενοι προς τους προγόνους θα μπορέσουμε να επαναλάβουμε το λόγο των θαυμάσιων Λα­κεδαιμονίων εφήβων : «Ἄμμες δέ  γ' ἐσόμεθα πολλῷκάρρονες».

http://www.sarantoskargakos.gr/